Γιατί να κάνουμε εμβόλια; Ας μάθουμε, από την ιστορία της δημιουργίας του εμβολίου.

Είναι πολλές οι σοβαρές ασθένειες τις οποίες, χάρις στα εμβόλια ,οι περισσότεροι σύγχρονοι ιατροί γνωρίζουμε μόνο από τα ιατρικά συγγράμματα। Σπάνια σήμερα ακούς για περιστατικά πολιομυελίτιδας, διφθερίτιδας ή ακόμα και ιλαράς, όλες ασθένειες που κόστιζαν ζωές και σημαντική νοσηρότητα στην ανθρωπότητα. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα όλων όμως είναι η ευλογιά. Πρόκειται για την ασθένεια από την οποία έχασαν την ζωή τους μυριάδες ανθρώπων μέσα στους αιώνες, αλλά και στην οποία χρωστάμε την μεγαλύτερη ιατρική ανακάλυψη όλων των εποχών, αυτή των εμβολίων.

Περιστατικά με συμπτώματα σαν αυτά της ευλογιάς περιγράφονται από το 10.000 π.Χ. Πιο απτές όμως ενδείξεις έχουμε από το 1157π.Χ που χρονολογείται ο θάνατος του Φαραώ Ραμσή του 5^ου, η μούμια του οποίου παρουσιάζει φλυκταινώδεις βλάβες που μας κάνουν να πιστεύουμε ότι πέθανε από ευλογιά . Πρόκειται για αρρώστια που προκαλούσε ο «ανθρώπινος ιός της ευλογιάς»(variolae vaccinae ή smallpox virus), ένας ιός που όπως υποδηλώνει το όνομά του, υπάρχει ή μάλλον πιο σωστά υπήρχε, μόνο στον άνθρωπο, μια που ο άνθρωπος είναι ο μοναδικός ξενιστής του. Το μοναδικό με απλά λόγια περιβάλλον στο οποίο μπορεί να επιβιώσει αυτός ο ιός είναι το σώμα μας.

Τα συμπτώματα όσων νοσούσαν από ευλογιά ήταν πολύ βαριά, με χαρακτηριστικά τον ψηλό πυρετό και το φυσαλιδώδες εξάνθημα σε όλο το σώμα. Μεταδιδόταν πολύ εύκολα από άνθρωπο σε άνθρωπο με την άμεση επαφή καθώς και με μολυσμένα αντικείμενα. Το πρόβλημα ήταν εντονότερο σε πυκνοκατοικημένες περιοχές, με επιδημικές εξάρσεις κάθε περίπου 10χρόνια. Στο διάβα της αφαιρούσε τη ζωή ενός από τους τρεις που είχαν το θλιβερό προνόμιο να την φιλοξενήσουν, ενώ άφηνε πίσω της τυφλούς, στείρους και σχεδόν όλους(8 στους 10)σημαδεμένους με έντονες ουλές κυρίως στο πρόσωπο. Οι περισσότεροι ίσως έχουμε ακούσει την έκφραση «βλογιοκομμένος» που περιγράφει κάποιον με αλλοιωμένο πρόσωπο από βαθιές ουλές και σημάδια σαν αυτά που άφηνε ισόβιο ενθύμιο η ευλογιά, σε όσους επιζούσαν μετά την επίσκεψή της.

Για περισσότερα από τουλάχιστον 3.000χρόνια η ευλογιά μάστιζε την ανθρωπότητα. Θύματά της μαζί με εκατομμύρια απλούς ανθρώπους πολλά ιστορικά πρόσωπα όπως ο Μότσαρτ, η βασίλισσα Ελισάβετ Α΄, ο Τζορτζ Ουάσιγκτον ή ο Αβραάμ Λίνκολ. Μέχρι σήμερα δεν υπάρχει φάρμακο για την ευλογιά. Στην προσπάθεια αντιμετώπισής της δοκιμάστηκαν πολλά, και όλα έδειχναν ότι η μόνη λύση ήταν η πρόληψη. Σε κάποιους από τους αρχαίους πολιτισμούς, το πρόβλημα ήταν τόσο έντονο στα βρέφη, ώστε δεν συνέχιζαν την ανατροφή ενός μωρού εάν πρώτα δεν νοσούσε από ευλογιά για να διαπιστώσουν εάν θα επιβιώσει της αρρώστιας. Πολύ αργότερα, στις οργανωμένες κοινωνίες της δύσης, τα σπίτια με ασθενείς απομονώνονταν, ενώ οι ταξιδιώτες έμπαιναν σε καραντίνα για να μην επιτρέψουν στην ασθένεια να ταξιδέψει.

Ήταν γνωστό ότι όσοι επιβίωναν της αρρώστιας αποκτούσαν ισόβια ανοσία. Αυτή την αχίλλειο πτέρνα της ευλογιάς προσπάθησαν να εκμεταλλευτούν στην Ασία εφαρμόζοντας τον «ευλογιασμό»(varilation). Πιο συγκεκριμένα, στην Κίνα έπαιρναν έκκριμα από μια εφελκίδα ασθενούς, το αποξήραιναν, το έκαναν σκόνη και το εμφυσούσαν στο ρουθούνι των υγειών ανθρώπων(αριστερό για τους άρρενες και δεξιό για τις θήλεις!). Στις περισσότερες περιπτώσεις όσοι δέχονταν ενδορρινικά αυτή την σκόνη προσβάλλονταν από ήπια μορφή ευλογιάς, η οποία όμως τους εξασφάλιζε ισόβια προστασία. Μια παρόμοια πρακτική «ευλογιασμού», τη μέθοδο «φυλιάσματος», είχαν αναπτύξει και οι Άραβες οι οποίοι έκαναν μικρές εγχαράξεις(γρατσουνιές-εκδορές) στο δέρμα των υγιών ανθρώπων που επιθυμούσαν να προστατευτούν και απέθεταν υγρό από φλύκταινες(δερματικές βλάβες) ασθενών με ευλογιά.

Περιηγητές μετέφεραν την γνώση στην δύση όπου όμως καμία από τις δύο μεθόδους δε βρήκε ευρεία αποδοχή. Η αλήθεια είναι ότι αυτές οι μέθοδοι είχαν σοβαρά μειονεκτήματα καθώς η ανοσία δεν ήταν εξασφαλισμένη, ενώ η θνητότητα από τις μεθόδους ήταν γύρω στο 1 με 2%, σίγουρα πάντως καλύτερα από το 30% της φυσικής νόσησης από ευλογιά. Υπήρχε δε και ο κίνδυνος ένας «ευλογιασμένος» να νοσήσει και να μεταδώσει την ευλογιά ξεκινώντας επιδημία.

Το 1721 η πριγκίπισσα της Ουαλίας πληροφορήθηκε τη μέθοδο «ευλογιασμού» από τη Λαίδη Mary Wortley Montagu, τη σύζυγο του πρέσβη της Μ. Βρετανίας στην Κωνσταντινούπολη και έδωσε εντολή να δοκιμαστεί η μέθοδος σε φυλακισμένους και ορφανά. Όταν μετά από μήνες οι εξαναγκασμένοι «εθελοντές» εκτέθηκαν στον ιό της ευλογιάς κανένας δε νόσησε και αμέσως η βασιλική οικογένεια «ευλογιάστηκε». Η μέθοδος, με τα όποια μειονεκτήματά της, άρχισε να διαδίδεται πλέον και στην Ευρώπη. Περίπου την ίδια εποχή μέσω του δουλεμπορίου ο «ευλογιασμός» ταξίδεψε στην Αμερική. Στη Μασαχουσέτη πρώτος ο Cotton Mather την έμαθε από το σκλάβο του Onesimus. Στις ΗΠΑ πάντως, ευρεία εφαρμογή πρωτοβρήκε η μέθοδος σε μια επιδημία ευλογιάς στη Βοστώνη το 1721.

Η επανάσταση όμως, ήρθε από ένα βρετανό γιατρό τον Edward Jenner. Ο Jenner ασκούσε ιατρική σε επαρχία της Αγγλίας (Berkeley του Gloucestershire) και γνώριζε ότι τα βοοειδή νοσούσαν από μια ήπια αρρώστια που θύμιζε ευλογιά, τη δαμαλίτιδα (από το δαμάλα=νεαρή αγελάδα). Μετά από μια μεγάλη επιδημία δαμαλίτιδας το 1788 παρατήρησε ότι όσοι κτηνοτρόφοι ερχόντουσαν σε επαφή μέσω του αρμέγματος αλλά και των λοιπών χειρισμών των άρρωστων από δαμαλίτιδα βοοειδών, συχνά νοσούσαν από μια πολύ ήπια μορφή ευλογιάς. Υπέθεσε ότι αυτοί οι αγρότες ασθενείς έπασχαν από τον ιό που προκαλούσε την δαμαλίτιδα(“cow pox”), ο οποίος αν και πρέπει να συγγένευε, ωστόσο δεν ήταν ίδιος με αυτόν της ανθρώπινης ευλογιάς(“smallpox”). Το πιο εντυπωσιακό όμως ήταν πως όσοι άνθρωποι περνούσαν αυτή την ήπια αρρώστια που θύμιζε ευλογιά, ήταν πλέον προστατευμένοι από την θανατηφόρο νόσο! Οι γυναίκες της επαρχίας που δούλευαν χειρονακτικά αγελάδες αμείβονταν με ένα καθαρό σχεδόν αψεγάδιαστο δέρμα σε σχέση με τις ευγενείς βλογιοκομμένες κυρίες της πόλης που είχαν επιβιώσει της ευλογιάς.

Το 1796 ο Jenner έκανε το μεγάλο βήμα. Αφού εξέτασε μια νεαρή αγρότισσα την Sarah Nelmes που έπασχε από ήπια δαμαλίτιδα, έπεισε έναν γνωστό του αγρότη να δοκιμάσει να προστατεύσει τον 8χρονο γιο του James Phipps από την ευλογιά. Πήρε υγρό από τις βλάβες της νεαρής Sarah και επάλειψε με αυτό δύο μικρές επιφανειακές τομές που έκανε στον αριστερό βραχίονα του μικρού James. Ο μικρός παρουσίασε συμπτώματα μιας ήπιας δαμαλίτιδας, και έξι εβδομάδες αργότερα, όταν είχε αναρρώσει πλήρως, επανέλαβαν την διαδικασία όμως αυτή την φορά χρησιμοποιώντας τον κανονικό ιό της ευλογιάς. Ο μικρός δεν προσβλήθηκε από ευλογιά! Ο Ed Jenner επανέλαβε το πείραμα και σε άλλα παιδιά ανάμεσα στα οποία και στο μόλις 11μηνών γιό του, με άριστα αποτελέσματα.

Μετά από μια αρχική απόρριψη, τελικά το 1798 η Βασιλική Εταιρεία ενέκρινε την δημοσίευση των ανακαλύψεων του Jenner (“An Inquiry into the Causes and Effects of the Variolae Vaccinae”). Ήταν αυτός που αποκάλεσε πρώτη φορά την διαδικασία “vaccination”(εμβολιασμό). Κάπου εδώ λοιπόν ιστορικά, ο «ευλογιασμός» (varilation) εκθρονίζεται για να πάρει την θέση του ο «εμβολιασμός»(vaccination, από την επιστημονική ονομασία του ιού της ευλογιάς “variolae vaccinae”, ή σύμφωνα με μια άλλη θεωρία, από το λατινικό vacca που σημαίνει αγελάδα).

Όπως δυστυχώς συχνά συμβαίνει ακόμα και στις μέρες μας, η δημοσίευσή του έγινε αντικείμενο λοιδορίας από σχεδόν το σύνολο του τύπου, ενώ δέχθηκε σφοδρή επίθεση από τον Κλήρο που θεώρησε τον εμβολιασμό απεχθή πράξη, ενάντια στη θεϊκή θέληση. Αν και αρχικά ο Βασιλιάς της Αγγλίας εντυπωσιάστηκε τόσο από τα αποτελέσματα της μεθόδου του Jenner που του επέτρεψε να «αφιερώσει τη δεύτερη έκδοση του έργου του στο Βασιλέα», ωστόσο ουσιαστική υποστήριξη από τη Βρετανική κυβέρνηση δεν υπήρξε. Μόνος του ο Edward Jenner συντηρούσε ένα μικρό νοσοκομείο πλάι στο ιατρείο του όπου εμβολίαζε δωρεάν τον κόσμο. Το ερευνητικό του έργο δε μπορούσε να συνεχιστεί με μικρές οικονομικές ενισχύσεις (βοήθεια του είχε στείλει η Βρετανική κοινότητα της Ινδίας και μόλις το 1807 ευδόκησε το Βρετανικό Κοινοβούλιο να εγκρίνει επιχορήγηση 20.000λιρών) και γι αυτό αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την έρευνα το 1809. Συνέχισε να ασκεί την ιατρική μέχρι το 1822, για να πεθάνει ένα χρόνο μετά το 1823, στην πατρίδα του το Berkeley όπου πέρασε σχεδόν όλη του τη ζωή.

Παρά τις αντιδράσεις οι ιατροί πρώτα στο Λονδίνο και στην επαρχία του Jenner το Gloucestershire, και στην συνέχεια σε όλη την Βρετανία αλλά και στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ εφάρμοσαν τον εμβολιασμό με εντυπωσιακά αποτελέσματα. Στην Ρωσία μάλιστα το 1800, η αυτοκράτειρα ονόμασε Βακσινόφ το πρώτο παιδί που εμβολιάστηκε, όπως αναφέρει ο Έλληνας ιατροφιλόσοφος Λουδοβίκος Καρένος σε ένα από τα πρώτα σχετικά ελληνικά συγγράμματα(«Διδασκαλία Παραινετική Περί Της Χρήσεως Της Δαμαλίδος» Βιέννη 1805).

Τον 19^ο αιώνα η ευλογιά περιορίστηκε σημαντικά. Παρόλα αυτά ο κίνδυνος σιγόκαιγε σε διάφορα μέρη του πλανήτη. Με την απομάκρυνση όμως των φρικτών εικόνων των «βλογιοκομμένων» καθώς όλο και λιγότερα κρούσματα παρουσιάζονταν, φούντωνε και το «αντι-εμβολιαστικό» κίνημα με παράλληλη χαλάρωση των προσπαθειών για εμβολιασμό. Χαρακτηριστικά, το 1947 όταν ξέσπασε επιδημία ευλογιάς στην Νέα Υόρκη μόλις το ένα τέταρτο του πληθυσμού ήταν εμβολιασμένο. Τότε, μέσα σε δύο εβδομάδες εμβολιάστηκαν 6,35εκατομμύρια ανθρώπων και κατάφεραν να σταματήσουν την επιδημία με μόλις δύο νεκρούς από την αρρώστια και έξι από επιπλοκές του εμβολίου. Τα νούμερα παύουν να ξεγελούν μετά την πρώτη ανάγνωση αν θυμηθούμε το 30% θνητότητας της ευλογιάς και αναλογιστούμε τι θα συνέβαινε σε αυτές τις κοντά 6,5εκατομμύρια ψυχές αν αρρώσταιναν αντί να εμβολιαστούν.

Μέχρι το 1960, η ευλογιά είχε περιοριστεί στην Βραζιλία, την Δυτικό-Κεντρική Αφρική, την Νότιο-Ανατολική Αφρική, την Ινδία και την Ινδονησία. Τα εμβολιαστικά προγράμματα ανά τον κόσμο όμως κόστιζαν και η καμπάνια για εξάλειψη της ευλογιάς από τον πλανήτη που ξεκίνησε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας το 1967 αντιμετωπίστηκε με σκεπτικισμό.

Οι σταυροφόροι του ΠΟΥ συνάντησαν πολλαπλά εμπόδια λόγω διαφορετικότητας κουλτούρας και θρησκευτικών πεποιθήσεων, επιπέδου μόρφωσης και δυσκολιών στις επικοινωνίες. Έπρεπε να πιέσουν αρχηγούς φυλών και μάγους να εμβολιαστούν για να ακολουθήσουν οι υπήκοοί τους, να επιβάλουν ανακωχή σε εμφύλιους πολέμους στην Αφρική για να εμβολιάσουν τους αντίπαλους όλων των πλευρών ή ακόμα και να επικηρύξουν με χρηματικά ποσά τα κρούσματα ώστε να γίνεται άμεση παρέμβαση με απομόνωση και εμβολιασμό των κοινοτήτων. Σε πολλές περιπτώσεις τέθηκαν ηθικά και δεοντολογικά διλήμματα με βασικότερο το κατά πόσο έχει δικαίωμα το κράτος στο όνομα της προστασίας του συνόλου να επιβάλει τον εμβολιασμό σε όλους και από την άλλη εάν στο όνομα της ελευθερίας του ενός μπορεί να τίθεται σε κίνδυνο η υγεία του συνόλου; Επίσης, ποιος έχει την ευθύνη της ανατροφής των παιδιών για να αποφασίζει για το μέλλον τους, οι γονείς τους ή η κοινότητα; Τα παιδιά «ανήκουν» στους γονείς ή είναι αδύνατα μέλη μιας κοινωνίας η οποία έχει την ευθύνη για την προστασία και την ανατροφή τους; Ο Διευθυντής ενός Ομοιοπαθητικού Κολεγίου στην Ινδία αρνήθηκε τον εμβολιασμό μελών της οικογένειάς του εναντίον της ευλογιάς, λέγοντας ότι θα κάνει χρήση Ομοιοπαθητικής προφύλαξης. Αργότερα, έχασε 3 από τα 7 παιδιά του από την επιδημία και ένα παιδί του τυφλώθηκε.

Το τελευταίο επίσημο κρούσμα ευλογιάς καταγράφεται στην Σομαλία(Ali Maow Maalin μάγειρας σε νοσοκομείο) στις 26 Οκτωβρίου του 1977, αν και το τελευταίο θανατηφόρο περιστατικό ευλογιάς ήταν ένα κορίτσι δύο χρονών η Ramina Banu τον Οκτώβριο του 1975 στο Μπαγκλαντές.

Τελικά, το 1980 ο ΠΟΥ ανακοίνωσε την εξολόθρευση της ευλογιάς κηρύσσοντας τον πλανήτη ελεύθερο από την μάστιγα. Εκατόν ογδόντα χρόνια μετά το 1801 όταν ο ίδιος ο Edward Jenner είχε αποτολμήσει να οραματιστεί κάτι τέτοιο, το όραμά του γινόταν πραγματικότητα:

«Η ευλογιά είναι νεκρή»(“Smallpox is dead”)

Υ.Γ. Μια ασθένεια που επίσης προκαλείται από ιο που βρίσκουμε μόνο στον άνθρωπο είναι η ιλαρά. Αν εμβολιαστούμε σε ικανοποιητικό ποσοστό (~95%) μπορούμε να την εξαλείψουμε και αυτή από προσώπου γης.... Κάποιοι όμως ακόμα διστάζουν. Δείτε ποιές μπορεί να είναι οι πιθανές συνέπειες όσων φοβούνται να εμβολιαστούν και κινδυνέυουν να αρρωστήσουν: